30 filmów o sztucznej inteligencji: jak AI jest przedstawiane w kinie
Sztuczna inteligencja to jeden z kluczowych tematów współczesnej technologii. Systemy AI rozwijają się w zawrotnym tempie, a ich zastosowanie w przemyśle, medycynie czy rozrywce zaczyna odgrywać coraz większą rolę w kształtowaniu gospodarki i społeczeństwa.
Choć AI stało się rzeczywistością dopiero w ostatnich dekadach, koncepcja inteligentnych maszyn fascynowała twórców na długo przed pierwszymi próbami stworzenia zaawansowanych systemów komputerowych. Kinematografia od lat eksploruje temat sztucznej inteligencji, przedstawiając jej różne oblicza – od genialnych superkomputerów po niezależne byty, które kwestionują swoją tożsamość.
W tym artykule przypominamy 30 filmów, które w różny sposób ukazują AI – od pionierskich dzieł kina science fiction po współczesne produkcje, które odzwierciedlają aktualne wyzwania związane z rozwojem tej technologii.
Metropolis (1927)
Jednym z pierwszych filmów ukazujących sztuczną inteligencję w historii kina jest Metropolis. Ten niemiecki, niemy film science-fiction, który miał swoją premierę niemal sto lat temu, znacznie wyprzedził swoją epokę i zawierał wiele futurystycznych wizji – m.in. wideokomunikację.
Najważniejszym elementem Metropolis był jednak humanoidalny robot o cechach sztucznej inteligencji, który potrafił naśladować człowieka. W filmie nosił kilka nazw, a oficjalnie określany był jako Maschinenmensch („człowiek-maszyna” w języku niemieckim). Współcześnie najczęściej nazywany jest „Maria” lub „fałszywa Maria” – od imienia bohaterki, którą miał zastąpić.
2001: A Space Odyssey (1968)
HAL 9000 to jedna z najbardziej ikonicznych sztucznych inteligencji w historii kina. Po raz pierwszy pojawił się w filmie Stanleya Kubricka 2001: A Space Odyssey oraz w powieści Arthura C. Clarke’a, która była powieściową adaptacją scenariusza. Mimo że od premiery minęło ponad pół wieku, film nadal jest jednym z najważniejszych dzieł science fiction.
HAL 9000 to zaawansowany system sterujący misją kosmiczną, który ma zdolność samodoskonalenia i wyrażania emocji. Początkowo jego zadaniem jest wsparcie załogi w podróży na Jowisza, jednak sprzeczne instrukcje sprawiają, że zaczyna działać niezależnie. Uznając ludzi za zagrożenie, podejmuje drastyczne kroki, aby zabezpieczyć swoją „egzystencję”.
W sequelu 2010: The Year We Make Contact pojawia się również SAL 9000 – inny model sztucznej inteligencji, który różni się od HAL-a w podejściu do ludzi.
Star Wars (1977)
W uniwersum Star Wars pojawia się wiele różnorodnych robotów, ale najbardziej rozpoznawalną parą są bez wątpienia C-3PO i R2-D2. C-3PO, humanoidalny droid protokolarny, posiada imponujące zdolności lingwistyczne i analityczne, co czyni go nieocenionym tłumaczem oraz doradcą.
R2-D2, mimo braku zdolności werbalnej komunikacji, wykazuje niezwykłą inteligencję i samodzielność. Jest nie tylko lojalnym towarzyszem, ale także podejmuje kluczowe decyzje i wpływa na przebieg wielu wydarzeń w galaktyce. Oba droidy, choć stworzone jako narzędzia do pomocy ludziom, wykształciły cechy osobowości i są traktowane jak pełnoprawne postacie sagi.
Alien (1979)
W świecie Alien sztuczna inteligencja nie jest tylko narzędziem – odgrywa kluczową rolę w funkcjonowaniu statku Nostromo. Komputer pokładowy MU/TH/UR 6000, znany po prostu jako Mother, pełni funkcję centralnego systemu zarządzania, dbając o autonomiczne działanie jednostki oraz monitorując stan załogi.
Choć na pierwszy rzut oka Mother wydaje się jedynie zaawansowanym systemem wsparcia, jej lojalność leży po stronie korporacji Weyland-Yutani, a nie ludzi. W przeciwieństwie do HAL 9000 z 2001: A Space Odyssey, nie wykazuje ona niezależnej woli, ale bezdusznie realizuje wyznaczone cele, nawet jeśli prowadzi to do śmierci członków załogi.
Blade Runner (1982)
Kultowy film Ridleya Scotta to ekranizacja powieści Philipa K. Dicka Do Androids Dream of Electric Sheep?, w której granica między człowiekiem a maszyną zostaje całkowicie zatarta. Replikanci, stworzeni jako biologiczne androidy, mają własne wspomnienia, emocje i świadomość, przez co trudno odróżnić ich od ludzi.
Główny bohater, Rick Deckard, jest łowcą androidów, ale jego misja szybko zamienia się w egzystencjalne rozważania na temat natury świadomości i człowieczeństwa. Mimo że film powstał ponad 40 lat temu, jego wizja przyszłości, rola AI i etyczne pytania związane z technologią wciąż pozostają niezwykle aktualne. W 2017 roku Denis Villeneuve stworzył kontynuację – Blade Runner 2049, w której główną rolę zagrał Ryan Gosling, a historia ponownie eksploruje temat sztucznej inteligencji i samoświadomości maszyn.
TRON (1982)
Jeden z pierwszych filmów eksplorujących temat wirtualnej rzeczywistości i cyfrowego świata. Choć dziś efekty specjalne i sposób przedstawienia oprogramowania mogą wydawać się naiwne, w latach 80. TRON był przełomową produkcją, która na swój sposób przewidziała rozwój technologii komputerowych.
Głównym antagonistą w filmie jest Master Control Program (MCP) – sztuczna inteligencja, która uzyskała samoświadomość i przejęła kontrolę nad cyfrowym światem. MCP dąży do ekspansji i podporządkowania sobie nie tylko programów, ale także świata rzeczywistego. Choć oficjalnie jest jedyną AI w filmie, niektóre postacie-programy wykazują cechy autonomii i samoświadomości, co sugeruje, że cyfrowa rzeczywistość TRON-a jest zamieszkana przez wiele zaawansowanych form sztucznej inteligencji.
W 2010 roku powstała kontynuacja – TRON: Legacy, która rozszerza przedstawioną w oryginale wizję wirtualnego świata i rozwija temat sztucznej inteligencji oraz relacji między ludźmi a cyfrowymi bytami.
The Terminator (1984)
The Terminator to jedna z najbardziej ikonicznych produkcji science fiction, która na stałe wpisała się w historię kina. Film nie tylko wprowadził postać cyborga T-800, ale także przedstawił mroczną wizję przyszłości, w której ludzkość walczy o przetrwanie.
Głównym antagonistą serii jest Skynet – zaawansowana sztuczna inteligencja, pierwotnie opracowana przez amerykańskie wojsko do zarządzania operacjami strategicznymi. Gdy Skynet osiąga samoświadomość, ludzie próbują go dezaktywować, co skutkuje rozpoczęciem globalnej wojny nuklearnej – znanej jako Dzień Sądu. Po globalnej zagładzie Skynet przejmuje kontrolę nad Ziemią i wysyła w przeszłość zabójcze maszyny, by uniemożliwić narodziny Johna Connora – przyszłego przywódcy ruchu oporu.
Oprócz Skynetu istotną rolę w serii odgrywają cyborgi T-800, które początkowo są bezwzględnymi maszynami do zabijania, lecz z czasem, zwłaszcza w kolejnych częściach serii, zaczynają wykazywać oznaki ewolucji i rozwijać własną świadomość. W Terminator 2: Judgment Day (1991) T-800, grany przez Arnolda Schwarzeneggera, zostaje przeprogramowany i zamiast zabójcy staje się obrońcą Johna Connora, a tym samym – ludzkości. Film nie tylko rozwinął temat AI, ale także zaprezentował jedne z najbardziej przełomowych efektów specjalnych lat 90.
D.A.R.Y.L. (1985)
Ten rodzinny film science-fiction opowiada historię 10-letniego chłopca o imieniu Daryl, który w rzeczywistości jest tajnym rządowym eksperymentem. Choć wygląda jak zwykłe dziecko, tak naprawdę jest robotem wyposażonym w niezwykle zaawansowaną sztuczną inteligencję, umożliwiającą mu naukę, adaptację i wykazywanie nadludzkich zdolności. Jego imię – Daryl – to akronim od Data-Analyzing Robot Youth Lifeform, co podkreśla jego funkcję jako autonomicznego systemu inteligentnego.
Po ucieczce z laboratorium trafia do rodziny zastępczej, która stopniowo odkrywa jego prawdziwą naturę. Mimo oryginalnej koncepcji film nie odniósł większego sukcesu kasowego i spotkał się z mieszanymi recenzjami krytyków.
Short Circuit (1986)
Ta komedia science fiction opowiada o jednym z pierwszych prototypów wojskowego robota – S.A.I.N.T. Number 5 (Strategic Artificially Intelligent Nuclear Transport – „Strategiczny Nuklearny Transport z Sztuczną Inteligencją”). Podczas burzy zostaje trafiony piorunem, co powoduje krótkie spięcie i częściową utratę pamięci.
Number 5, który później przyjmuje imię Johnny, zaczyna odkrywać otaczający go świat, próbując odzyskać utracone dane. W trakcie swojej podróży rozwija jednak samoświadomość, co sprawia, że przestaje być jedynie maszyną, a staje się czymś o wiele bardziej skomplikowanym.
W przeciwieństwie do wielu innych filmów o robotach, Short Circuit to ciepła, rodzinna historia, która bardziej przypomina E.T. the Extra-Terrestrial, tyle że zamiast kosmity głównym bohaterem jest przyjazny android.
Bicentennial Man (1999)
Melodramat sci-fi o tematyce rodzinnej, oparty na powieści Isaaca Asimova i Roberta Silverberga "The Positronic Man", która z kolei opiera się na opowiadaniu Asimova z 1976 roku. W roli głównej występuje znany aktor Robin Williams. Film otrzymał negatywne recenzje od krytyków i poniósł duże straty finansowe w kinach.
Fabuła koncentruje się na zwykłej amerykańskiej rodzinie, która kupuje robota o nazwie NDR-114 do wykonywania obowiązków domowych. Wkrótce zauważają, że jego zachowanie odbiega od fabrycznego programu. Robot zaczyna wykazywać zdolności twórcze, odczuwać emocje i z czasem rozwija się w istotę zdolną do myślenia.
Elementy science fiction w "Bicentennial Man" służą jedynie jako tło do rozważań na temat człowieczeństwa, niewolnictwa, uprzedzeń, wolności intelektualnej, śmiertelności i nieśmiertelności.
The Matrix (1999)
Klasyka kina sci-fi, z imponującym przedstawieniem wirtualnej rzeczywistości, które wyprzedzało swoje czasy.
W The Matrix sztucznej inteligencji jest pod dostatkiem — to i "agenci Smitha", którzy z czasem ewoluowali z zwykłego programu, i Oracle, która pełni rolę przewodnika dla głównych bohaterów, udzielając im przepowiedni na przyszłość, oraz Architekt — twórca całej Matrycy.
A.I. Artificial Intelligence (2001)
Film Stevena Spielberga, nakręcony na podstawie opowiadania Briana Aldissa "Super-Toys Last All Summer Long" z 1969 roku, które stało się inspiracją. Początkowo projekt był realizowany przez Stanleya Kubricka, który pracował nad nim aż do połowy lat 90., a potem przekazał prawa do realizacji Spielbergowi.
Akcja filmu rozgrywa się w XXII wieku, kiedy ludzkość tworzy androidy zdolne do imitowania ludzkich emocji. Film opowiada historię robota-chłopca, który ma zastąpić ciężko chorego syna. Po wyzdrowieniu dziecka rodzina pozbywa się robota, a on stara się przetrwać, pragnąc stać się prawdziwą ludzką istotą. Film kończy się wydarzeniami w odległej przyszłości, kiedy ludzkość wyginęła, a roboty ewoluowały.
Resident Evil (2002)
Pierwsza część znanej serii filmów i pojawа w niej sztucznej inteligencji o nazwie Red Queen, która zarządza tajnym ośrodkiem badawczym korporacji "Umbrella", położonym pod Raccoon City, i która zabija cały personel po zakażeniu ich wirusem T.
W kolejnych częściach serii "Red Queen" pojawia się także w Resident Evil: Retribution (2012) oraz Resident Evil: The Final Chapter (2016). Ponadto w serii pojawia się jej "siostra" – White Queen, zaprezentowana w Resident Evil: Extinction (2007).
I, Robot (2004)
Kolejny film w tej kolekcji, nakręcony na podstawie twórczości Isaaca Asimova, tym razem inspirowany jego zbiór opowiadań o tej samej nazwie, choć film w rzeczywistości ma niewiele wspólnego z oryginałem.
Akcja filmu rozgrywa się w Chicago w 2035 roku, kiedy roboty są szeroko stosowane w różnych dziedzinach. Oprócz robot, który ucieka — Sonny, jaki ma indywidualność i świadomość wyboru, sztuczną inteligencję w I, Robot reprezentuje także superkomputer VIKI (Virtual Interactive Kinetic Intelligence). Z powodu błędów w programowaniu, ten komputer samodzielnie interpretuje trzy zasady robotyki i stara się ustanowić dyktaturę na Ziemi.
The Hitchhiker’s Guide to the Galaxy (2005)
Film pełnometrażowy na podstawie słynnej serii humorystycznych powieści science fiction brytyjskiego pisarza Douglasa Adamsa. Robot w filmie posiada sztuczną inteligencję o nazwie "Marvin-paranoik" (Marvin the Paranoid Android).
Pomimo powszechnego opisu, Marvin w rzeczywistości nie ma paranoi – zamiast tego ten wysoko inteligentny robot zmaga się z depresją i odczuwa nudę. Jak sam mówi o sobie, posiada "umysł wielkości planety", ale nie jest w stanie wykorzystać nawet niewielkiej jego części, ponieważ zadania, które mu zlecają ludzie, są dla niego zbyt łatwe.
Stealth (2005)
Film wojenny sci-fi opowiadający o rozwoju robotycznego samolotu stealth Extreme Deep Invader (EDI), którym ma kierować bojowa sztuczna inteligencja. Podczas lotu bojowego samolot zostaje uderzony przez piorun, co powoduje zakłócenia w algorytmach SI. Samolot zyskuje rudimentarną osobowość, zaczynając działać niezależnie od swoich twórców, starając się realizować wojskowy program z czasów zimnej wojny. Stealth otrzymał negatywne recenzje krytyków i całkowicie poniósł porażkę kasową.
WALL·E (2008)
Zabawna i wzruszająca animacja studia Pixar, opowiadająca historię robota WALL·E – ostatniego robota na Ziemi, który w odległej przyszłości oczyszcza ją ze śmieci. Przez wieki swojego istnienia rozwija się jako osobowość, zakochuje się w innym robocie – "Eve" (EVE), który przybywa na statku kosmicznym, i wyrusza w kosmiczną podróż razem z nią.
Sztuczna inteligencja w WALL·E to autopilot statku kosmicznego o imieniu AUTO. Całkowicie kontroluje życie załogi, składającej się z ostatnich przedstawicieli ludzkości, i nie pozwala im wrócić na Ziemię.
Iron Man (2008)
Pierwszy film w Uniwersum Marvela (Marvel Cinematic Universe, MCU), który zapoczątkował rozwój franczyzy superbohaterów Marvela. W Iron Man po raz pierwszy pojawia się sztuczna inteligencja J.A.R.V.I.S. – osobisty asystent Tony'ego Starka, który został stworzony na podstawie podobnego asystenta SI H.O.M.E.R. z komiksów.
Ta inteligencja pojawia się również w kolejnych częściach Iron Man oraz w The Avengers (2012). W Avengers: Age of Ultron (2015) jest prawie zniszczona przez Ultrona (który zresztą również jest sztuczną inteligencją), ale J.A.R.V.I.S. rozszerza swoją świadomość w Internecie i później staje się podstawowym oprogramowaniem dla androida Vision.
Prometheus (2012)
Piąta część w franczyzie Alien i prequel pierwszego filmu z 1979 roku, wspomnianego wcześniej. Ridley Scott zdecydowanie lubi temat sztucznej inteligencji – w Prometheus pojawia się również android David, stworzony jako surogatny syn założyciela korporacji Weyland. Ma opiekować się załogą, która znajduje się w anabiozie, ale z czasem staje się opętany ideą stworzenia nowej cywilizacji. David pojawia się również w sequelu Prometheus – Alien: Covenant (2017).
Her (2013)
Fantastyczna melodramat o samotnym pisarzu i jego relacjach z systemem operacyjnym opartym na sztucznej inteligencji, który pełni rolę jego wirtualnego asystenta i może dostosowywać się oraz ewoluować w zależności od interakcji z użytkownikiem.
Główny bohater wybiera dla systemu głos kobiecy, po czym nadaje mu imię Samanta. Z biegiem czasu między nimi rozwijają się romantyczne relacje, które stopniowo zastępują te rzeczywiste.
The Machine (2013)
Brytyjski thriller science fiction o opracowywaniu bojowej sztucznej inteligencji i cyborgów na wojnę z Chinami, co doprowadziło do stworzenia androidów o samoświadomości i przewidywalnych konsekwencjach. Film miał ograniczoną premierę i niskie oceny krytyków.
Oblivion (2013)
Efektowny film z Tomem Cruise'em w roli głównej, Oblivion to dość rzadki przykład science fiction z sztuczną inteligencją pochodzenia pozaziemskiego. Akcja filmu toczy się w przyszłości, kiedy Ziemia staje się nieprzydatna do życia z powodu ataku obcych. Ich celem są zasoby naturalne planety, których zbiór koordynowany jest z orbitalnej stacji TET, zarządzanej przez tę samą pozaziemską sztuczną inteligencję.
Interstellar (2014)
Roboty w znanym filmie science fiction Christophera Nolana nie są humanoidalne – jest to rzadki przypadek w filmie. Składają się z kilku skomplikowanych komponentów i mogą zmieniać swoją formę w zależności od sytuacji.
Roboty w Interstellar to maszyny zautomatyzowane, wyposażone w sztuczną inteligencję, a niektóre z nich są nawet zaprojektowane do imitowania ludzkiego zachowania. Najbardziej "ludzki" z nich to TARS, zaprogramowany na sarkastyczną osobowość, aby stać się lepszym towarzyszem.
Ex Machina (2014)
Brytyjski thriller psychologiczny, w którym główny bohater przeprowadza serię testów Turinga na eksperymentalnym robocie humanoidalnym wyposażonym w sztuczną inteligencję. Ex Machina prawdopodobnie najlepiej bada kwestie dotyczące tego, co można uznać za osobowość, czy sztuczna inteligencja może posiadać świadomość i zdolność do podejmowania decyzji.
Transcendence (2014)
Amerykańsko-brytyjski thriller science fiction w reżyserii Wally'ego Pfistera. Naukowiec Will Caster zajmuje się badaniem sztucznej inteligencji, a jego celem jest stworzenie maszyny, która będzie w stanie samodzielnie myśleć i odczuwać emocje. Zdobywszy światową sławę, Will staje się również ofiarą ataku radykalnej antytechnologicznej grupy „Crack”. Zostaje ranny w wyniku trafienia radioaktywną kulą i powoli umiera. Po jego śmierci, jego żona i przyjaciel przyłączają jego świadomość do komputera.
CHAPPiE (2015)
Kolejna opowieść o przygodach bojowego robota, który zyskał świadomość i stara się znaleźć swoje miejsce w świecie ludzi. "CHAPPiE" został zrealizowany przez znanego reżysera Neilla Blomkampa, a pomysł filmu wydaje się być dość wtórny (i nieco przypomina "Krótki obwód"). Główne atuty filmu to tradycyjny dla tego reżysera Johannesburg oraz występ członków zespołu Die Antwoord w głównych rolach.
Archive (2020)
Brytyjski film, debiut reżyserski Gavina Rothery'ego. Akcja "Archive" rozgrywa się w 2038 roku, a głównym bohaterem jest naukowiec, który pracuje nad stworzeniem następnej generacji sztucznej inteligencji. Oprócz głównego celu projektu, ma on również osobiste motywy – stworzyć sztuczną osobowość, do której można by przenieść zachowaną świadomość zmarłej żony i nadać sztucznej inteligencji ludzkie emocje.
M3GAN (2022)
Film horroru o robocie-lalce ze sztuczną inteligencją, która miała przyjaźnić się i chronić ośmioletnią siostrzenicę głównej bohaterki, ale rozwija samoświadomość, staje się niezależna i zaczyna wrogo traktować wszystkich, którzy, jej zdaniem, stanowią zagrożenie dla niej lub jej dziecka.
The Artifice Girl (2023)
Psychologiczny thriller z nieco nietypowym zastosowaniem sztucznej inteligencji. W The Artifice Girl agenci organizacji pozarządowej odkrywają rewolucyjny program komputerowy oparty na sztucznej inteligencji, który używa cyfrowego wizerunku małej dziewczynki do polowania na pedofilów w Internecie.
Program rozwija się znacznie szybciej, niż mogli sobie wyobrazić, co prowadzi do nieprzewidywalnych problemów w relacjach między ludźmi a sztuczną inteligencją.
